Dit en meer blijkt uit het rapport ‘Harder Better Faster Stronger?’ van het Trimbos-instituut, ECIO en het RIVM in opdracht van het ministerie van OCW. Het rapport en de handreiking met oplossingsrichtingen zijn op 14 juni overhandigd aan Hare Majesteit Koningin Máxima, erevoorzitter van MIND Us, en minister Dijkgraaf van Onderwijs Cultuur & Wetenschap bij de Fontys Hogeschool in Den Bosch.
Het onderzoek naar prestatiedruk en stress bij studenten in het hoger en wetenschappelijk onderwijs is uitgevoerd naar aanleiding van de uitkomsten van de Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik studenten hoger onderwijs (MMMS) uit 2022. Hieruit bleek dat veel studenten een hoge mate van prestatiedruk en stress ervaren. In dit nieuwe verdiepende onderzoek is nagegaan wat prestatiedruk en stress precies inhouden en wat de onderlinge wisselwerking is. Ook is gekeken naar welke studenten meer risico lopen op prestatiedruk en stress. Er zijn diverse gesprekken gevoerd met studenten van hogescholen en universiteiten en experts uit het onderwijs over risicofactoren en mogelijke oplossingen.
Studenten lopen een eindeloze ‘obstacle run’
“Studenten die constant het hoge tempo van een wereld vol obstakels proberen vol te houden”, dat is wat onderzoeker Jolien Dopmeijer voor haar ziet als ze naar de uitkomsten van het onderzoek kijkt. “Studenten lopen als het ware mee in een eindeloze obstacle run. Waarin ze ook continu in competitie zijn met zichzelf en anderen, wat bijdraagt aan een hoge druk en overmatige stress.” Er zijn drie domeinen waaruit prestatiedruk en stress voortkomen: de individuele student, het onderwijs en de maatschappij. Niet elke student gaat even zwaar gebukt onder prestatiedruk en stress en er zijn studenten die aangeven positieve kanten van druk en stress te ervaren. Wel is duidelijk dat elke student obstakels ervaart in het onderwijs en de maatschappij die hun functioneren en ontwikkeling belemmeren. Dit heeft weer invloed op de mentale gezondheid en gevoel van welbevinden.
Behoefte aan ruimte en tijd voor ontwikkeling
Jezelf ontwikkelen vraagt om tijd en ruimte om te experimenteren en fouten te maken. In je eigen tempo. Maar tijd en ruimte is precies waar het momenteel aan lijkt te ontbreken. Studenten geven aan dat ze moeten excelleren, altijd aanstaan en dat er nauwelijks tijd is voor reflectie of pauze. Ze wensen meer ruimte voor ontwikkeling, wat haaks staat op het hoge tempo en de veeleisendheid van de huidige samenleving.
Gebrek aan inclusie en verbondenheid
Studenten ervaren een sterk onbegrip van hun beleving van prestatiedruk en stress. Er leeft een gevoel van gebrek aan verbondenheid met de onderwijsinstelling en maatschappij. Met name internationale studenten en studenten met een ondersteuningsvraag voelen zich niet altijd vertegenwoordigd en geïncludeerd. Het onderzoek laat dan ook zien dat prestatiedruk en stress vaak samenhangen met eenzaamheid. “Het ervaren van binding en sociale steun is juist essentieel voor studentenwelzijn”, licht Lotte Scheeren (senior onderzoeker ECIO) toe. “Wanneer studenten zich gesteund en verbonden voelen, voelen zij zich minder eenzaam. Ze gaan eerder het gesprek aan over de ervaren problemen en trekken sneller aan de bel als het niet goed gaat.”
“Ook zijn er veel negatieve berichten over prestatiedruk en stress”, vertelt Dopmeijer zorgelijk. “Dit type berichtgeving draagt bij aan de problematisering van het ervaren van prestatiedruk en stress. In combinatie met de boodschap dat het leven ‘maakbaar’ is, wordt het gevoel van falen als je niet goed in je vel zit versterkt.” Studenten ervaren hierbij een gebrek aan maatschappelijke steun en faciliteiten om aan hoge eisen te kunnen voldoen. Ze geven aan dat zij zichzelf verantwoordelijk achten voor hun ontwikkeling en het omgaan met druk en stress, maar dat zij dit niet alleen kunnen. De opstapeling van onzekerheden van studenten vraagt om erkenning en oplossingen. Tegelijkertijd is er noodzaak voor het normaliseren van het ervaren van prestatiedruk en stress in het leven.
Versterk vaardigheden en verminder onzekerheden
Er zijn twee oplossingsrichtingen nodig die elkaar versterken. Ten eerste: versterk de mogelijkheden en vaardigheden van de student om goed om te kunnen gaan met druk en stress. Ten tweede en minstens zo essentieel is: verminder de onzekerheden in de onderwijs- en leefwereld van de student die buiten hun invloed bestaan en ontstaan. Dit onderzoek laat namelijk zien dat prestatiedruk en stress niet alleen kan worden toegewezen aan de individuele student en het vermogen om hiermee om te kunnen gaan. “Wat opvalt in het onderzoek is dat studenten last hebben van een verlies aan zekerheid”, vertelt Scheeren. “Ze ervaren keuzestress, zijn onzeker over hun toekomst, de woningmarkt en maken zich bijvoorbeeld zorgen over de klimaatcrisis. In de oplossingen om stress te verlagen is het dus ook belangrijk dat we kijken hoe we studenten weer meer zekerheid of nieuw perspectief kunnen bieden.” Dopmeijer pleit dan ook: “Het verminderen van prestatiedruk en stress is een gedeelde verantwoordelijkheid van zowel de individuele student, de onderwijsinstellingen, overheid en maatschappij. Het erkennen en begrijpen van de beleving van de student is hierin essentieel.”
