Voor wie is dit stappenplan?

Het stappenplan is ontwikkeld voor iedereen met gezag of beslissingsbevoegdheid binnen een school in het po, vo, go en mbo. Dit varieert van de directeur van een basisschool, de zorgcoördinator in het voortgezet onderwijs tot de beleidsmedewerker in het mbo. Of je nu te maken krijgt met een concreet incident of je het schoolbeleid rondom sociale media wilt verbeteren, dit stappenplan helpt je om vanuit een stevig handelingskader actie te ondernemen.

Twee manieren om dit stappenplan te gebruiken

1. Bij acute online incidenten: pak situaties waarbij sociale media een rol spelen onmiddellijk aan, en herstel zo snel mogelijk de norm en veiligheid op school. (Niet doen: de aanstichters achterhalen.)
2. Als richtlijn voor preventief beleid: gebruik de richtlijnen om het bestaande beleid of een plan van aanpak te versterken en voorbereid te zijn op mogelijke online incidenten in de toekomst.

Bij welke online incidenten zet je dit stappenplan in?

Incidenten waarbij sociale media betrokken zijn, kunnen grote gevolgen hebben voor de veiligheid en het welzijn binnen de school. Dit stappenplan is bedoeld voor situaties waarin:

1. de grenzen van toelaatbaar online gedrag worden overschreden én
2. het incident de veiligheid(sbeleving) van leerlingen op school in gevaar brengt.

Voorbeelden van dergelijke online incidenten:

• er is ongevraagd een naaktfoto of ander gevoelig beeldmateriaal van een leerling gedeeld;
• er gaat een bangalijst rond;
• leerlingen zijn publiekelijk vernederd of uitgesloten in groepschats of op sociale media;
• er zijn online bedreigingen of haatdragende berichten verspreid;
• nepaccounts worden gebruikt om anderen te pesten, uit te lokken of te manipuleren;
• challenges of trends op sociale media stimuleren gevaarlijk gedrag.

Let op: sociale media ontwikkelen zich continu, waardoor nieuwe vormen van online grensoverschrijdend gedrag kunnen ontstaan. Een ‘lijst’ met mogelijke incidenten is daardoor nooit volledig.

Online incidenten tussen leerlingen

Het stappenplan richt zich specifiek op online incidenten tussen leerlingen (en hiermee bedoelen we ook mbo-studenten). Situaties waarbij ouders of leraren direct betrokkenen zijn, vallen buiten dit stappenplan. De nadruk ligt op het vaststellen van online normen en op het herstellen van de veiligheid op school, ook als de aanstichter niet te identificeren is. Als sociale media een rol spelen in een incident, worden de rolverdelingen vaak diffuus: een slachtoffer kan snel veranderen in een aanstichter en andersom. En omstanders kunnen door delen of liken, mee gaan doen aan het grensoverschrijdende gedrag. Daarom betrekken we in dit stappenplan alle ‘betrokken leerlingen’ en benadrukken we het belang van een verantwoordelijkheid van en voor alle betrokkenen.

• Aanstichters – Dit zijn de leerlingen die het online grensoverschrijdende gedrag initiëren. Soms is dit een leerling van de school, maar het kan ook iemand van buiten zijn.
• Slachtoffers – Zij ondervinden direct schade door het incident. Denk aan een leerling van wie een naaktfoto is verspreid of die wordt uitgesloten van een groepschat.
• Omstanders – Omstanders spelen bij online incidenten een grote rol: ze dragen bij door een bericht te delen, te liken of aan te moedigen, maar ook door passief te blijven terwijl ze weten wat er speelt.
• Betrokken leerlingen – Dit zijn alle leerlingen die betrokken zijn bij het incident: aanstichters, slachtoffers én omstanders.

Hoe pas je het stappenplan toe?

Bij elk online incident is het cruciaal dat je als eerste verantwoordelijke bepaalt wie je bij welke stap betrekt. Het stappenplan biedt hiervoor stapsgewijze handvatten die zowel bij complexe als minder complexe situaties houvast bieden. Zo kan het incident zo goed mogelijk worden aangepakt én leiden tot positieve aanpassingen in beleid en preventie.

Op de site van School & Veiligheid worden alle stappen van het stappenplan verder toegelicht.