Uit de Corona Gezondheidsmonitor Jeugd 2021 blijkt dat leerlingen in het voortgezet onderwijs zich in 2021 minder gelukkig voelden dan vóór de coronaperiode. En bij onze helpdesk hoorden wij het afgelopen schooljaar vaker dan voorheen verhalen over onrust in de klas.

Gevolgen corona nog steeds merkbaar in de klas

Er zijn zorgen over het welbevinden van zowel leerlingen als studenten (pdf). Ze zijn sneller overprikkeld, het doorzettingsvermogen lijkt lager en ze zijn meer gewend aan afleiding. En die afleiding zoeken leerlingen nu ook in de klas. Bij sommige leerlingen zien we desinteresse in het onderwijs, bij anderen toegenomen prestatiedruk. Dit heeft verschillende oorzaken, denk bijvoorbeeld aan:

• Er zijn gaten gevallen in het socialisatieproces, dat lange tijd alleen online plaatsvond.
• Leerlingen hebben perioden van sociaal isolement ervaren.
• Veel leerlingen waren afwezig en er waren onvolledige klassen. Dat veroorzaakte een instabiele doorloop van fasen van groepsvorming.

Bied leerlingen duidelijkheid

Het waarborgen van routine biedt duidelijkheid en voorspelbaarheid. Daarmee draagt het bij aan hoe leerlingen het gevoel van veiligheid beleven. Een stormingsfase duurt normaal gesproken maar een paar weken. Nu ervaren veel scholen dat klassen in de stormingsfase blijven hangen. Hierdoor is er veel onrust in de klas.

In stormachtige perioden hebben leerlingen baat bij duidelijkheid. Het gaat dan vooral over de vraag: Hoe gaan we met elkaar om in deze klas? Spreek leerlingen aan op de omgangsvormen die zij als klas met elkaar hebben afgesproken. Besteed daarbij specifiek aandacht aan: Hoe houden wij rekening met elkaar op de momenten dat wij verschillen ervaren?

Tips

• Een duidelijke opbouw van de dag kan helpen om de routine terug te krijgen. Bijvoorbeeld een vast terugkerend onderdeel in de ochtend en in de middag.
• Denk eens aan een gezamenlijke start van de dag, met aandacht voor welbevinden. Een zogenoemde check-in waarbij je vraagt hoe het met iedereen gaat. Op die manier houd je de vinger aan de pols.
• Blijf leerlingen aanspreken op de gezamenlijke verantwoordelijkheid: wij zijn een groep, wij helpen elkaar, wij zorgen voor elkaar. Denk ook activiteiten die dit wij-gevoel versterken.
• De eerste weken van het schooljaar – de Gouden Weken – zijn bepalend voor het creëren van een fijne sfeer in de groep. Leerlingen verkennen elkaar, de leraar en de regels. In deze periode worden de normen en waarden van een groep bepaald. Maak gebruik van deze kans door een positieve norm te stellen, waarbij de focus ligt op de gewenste omgangsvormen. Meer weten? Kijk dan eens op de website van onze jaarlijkse campagne Week Tegen Pesten.

Aandacht voor groepsvorming en -dynamiek

Uit de crisisbeheersing zijn we bekend met scenariodenken. Daarbij breng je verschillende mogelijke situaties in kaart en wat die voor de schoolpraktijk betekenen. Dit kan ons helpen door plannen te maken voor een mogelijke nieuwe coronagolf. Hoe houden we grip op de sociale ontwikkeling en een positieve groepsdynamiek? Ook zonder eventuele schoolsluiting kan er immers onrust ontstaan in groepsvorming. Bijvoorbeeld als er door ziekte of quarantaine sprake is van onvolledige klassen.

Achter het gedrag van de leerlingen gaan behoeftes schuil waar je als onderwijsprofessional op verschillende manieren mee om kan gaan. Tijdens de jaarlijkse onderwijsconferentie van School & Veiligheid ‘Met Alle Respect!’ hield Iliass El Hadioui in maart 2022 een boeiende keynote over hoe je op een positieve wijze ruimte kunt geven aan de behoefte aan sociale contacten:

Pedagogische relatie tussen leerling en leraar belangrijk

Niet alleen het contact tussen leerlingen onderling is belangrijk. Ook de pedagogische relatie tussen leerling en leraar is een belangrijk aandachtspunt. Het herstellen en versterken van de pedagogische relatie tussen leerling en leraar is nodig om de leermotivatie en het welbevinden van leerlingen te bevorderen. Dat schrijft het Platform Perspectief Jongeren (PPJ) in zijn tweede adviesbrief over de implementatie en effecten van het Nationaal Programma Onderwijs (NPO):
“Het PPJ acht het herstel van de pedagogische relatie – waarin elkaar zien, tijd, aandacht, discussie en vertrouwen centraal moeten staan – nodig om zowel de leermotivatie als de sociaal-emotionele ontwikkeling van jonge mensen te bevorderen.”

School & Veiligheid onderschrijft dit belang en ondersteunt onderwijsprofessionals in het pedagogisch vakmanschap.

Op maat in samenspraak met jongeren

Er is al heel wat onderzoek gedaan naar de gevolgen van corona. Ook naar de gevolgen voor de mentale gezondheid van jongeren. De belangrijkste conclusies tot nu toe zijn onder meer dat mentale gezondheid even zwaar moet wegen als fysieke gezondheid. En wanneer er toch weer coronamaatregelen nodig zijn, dan moeten wij vooral kiezen voor een aanpak op maat en in samenspraak met kinderen en jongeren.

Benieuwd wat jongeren daar zelf over bedacht hebben? Op initiatief van de samenwerkende gezondheidsfondsen hebben jongeren in verschillende sessies het hierover gehad. Op de vraag ‘Wat moet er gebeuren om tot een mentaal gezonde leeromgeving te komen en stress en prestatiedruk in het onderwijs te verminderen?’ kwamen zij tot deze vijf belangrijkste aanbevelingen:

• Focus op de leerling/student als persoon, niet op hun cijfers en prestaties
• Zet binnen elke onderwijsinstelling structureel in op mentaal welbevinden
• Professionaliseer en faciliteer leerkrachten in rol van mentor/vertrouwenspersoon
• Geef jongeren goede informatie en voorlichting over welbevinden en gezondheid
• Re-design social connectedness: zorg ervoor dat jongeren zichzelf kunnen zijn en zich met elkaar kunnen verbinden

Besteed aandacht aan groepsvorming binnen het team

Ook groepsvorming in het team verdient aandacht. Niet iedereen reageert hetzelfde op ingrijpende gebeurtenissen, dus ook collega’s niet. Zorg als school- en/of teamleider voor een veilige sfeer waarin collega’s kunnen aangeven waar ze mee zitten. Op die manier ondersteun je je collega’s zo goed mogelijk. Dit kan in teamgesprekken, en daarnaast is een-op-een-contact hier ook heel geschikt voor.

De start van het nieuwe schooljaar is een uitgelezen moment om in het team uit te wisselen hoe collega’s erin staan, welke zorgen en behoeftes er zijn en wat het team daarin kan betekenen. Op deze manier is duidelijk wat jullie van elkaar (kunnen) verwachten.