Jeugdonderzoeker Margot Peeters van de Universiteit Utrecht: “De aanpak van schoolstress en verzuim kan alleen succesvol zijn als er op meerdere niveaus tegelijk een verandering in gang wordt gezet. Het gaat dan om de interactie tussen maatschappij, school, gezin en individu.”
Samen met haar Utrechtse collega’s Marloes Kleinjan en Suzan Doornwaard voerde Peeters voor Mentaal Kapitaal literatuurstudies uit, en hield ze in de vier Utrechtse Jeugdregio’s interviews met leraren, ouders, zorgprofessionals, leerplichtambtenaren en jongeren zelf. In hun rapport ‘Mentaal Kapitaal; Welke factoren spelen een rol bij ongezonde stress, prestatiedruk, schoolverzuim/thuiszitten en schooluitval?’
concluderen ze onder meer dat de nadruk op prestatie en excellentie bijdraagt aan een minderwaardigheidsgevoel bij jongeren in het praktijkonderwijs. Peeters: “Sommige jongeren ervaren soms onnodig veel ongezonde stress doordat ze boven hun niveau willen presteren.” Ook zijn er jongeren in kwetsbare situaties die in het huidige onderwijssysteem onvoldoende tot hun recht komen, hun talenten niet kunnen ontwikkelen en daardoor soms onnodig thuis zitten.
Systeem, omgeving en jongeren zelf
Om het mentaal welbevinden van jongeren te vergroten en een doorgaande (leer)ontwikkeling voor alle jeugdigen mogelijk te maken, lijkt inzet op het terugdringen van de schoolstress en prestatiedruk en het verbeteren van passende ondersteuning voor jongeren die vastlopen van belang. Ook is het belangrijk dat scholen aandacht schenken aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van jongeren, en professionele ondersteuning aanbieden aan docenten om een veilig pedagogisch klimaat te creëren in hun klas en op school. Om dit alles te bereiken doen Peeters en collega’s zes aanbevelingen. Peeters: “Die aanbevelingen hebben betrekking op het schoolsysteem, op de omgeving van de jongeren, en op de jongeren zelf.”
Vastlopen op te hoog schoolniveau
Een van de aanbevelingen uit het rapport luidt: herwaardeer onderwijsniveaus en vaardigheden. Volgens de samenstellers van Mentaal Kapitaal lijkt ‘goed presteren’ in onze samenleving gelijk te staan aan cognitief excelleren op het hoogst mogelijke niveau. Peeters: “Jongeren leren al vroeg dat het vmbo eigenlijk niet goed genoeg is. Dit resulteert in hoge verwachtingen en druk vanuit ouders en jongeren zelf. Het resultaat is dat jongeren op te hoge schoolniveaus – al dan niet gepusht door hun ouders – vastlopen, terwijl talentvolle jongeren in het praktijdonderwijs zich gestigmatiseerd voelen en dreigen af te haken. Door meer ruimte te bieden aan persoons- en talentvorming, en naast cognitieve kwaliteiten ook andere kernkwaliteiten als volwaardig te beschouwen, krijgt iedere jongere de kans om uit te blinken.”
