De afgelopen drie jaar hebben zes Nederlandse gemeenten (Amersfoort, Hardenberg, Kempengemeenten, Súdwest-Fryslân, Texel en Urk) in een leertraject het IJslandse preventiemodel geïmplementeerd, ondersteund door het Trimbos-instituut en het Nederlands Jeugdinstituut. Ze zijn enthousiast over de aanpak en raden ook andere Nederlandse gemeenten aan op deze manier te werken.

Waarom het IJslands preventiemodel in uw gemeente?

Met het IJslandse preventiemodel werkt u aan het terugdringen van alcohol-, drugs- en tabaksgebruik onder jongeren en aan het verbeteren van hun welbevinden. Dit gebeurt op een onderbouwde, met data gestuurde, succesvol gebleken aanpak, waarin lokale partners en ouders samenwerken. De community-filosofie van de IJslandse aanpak houdt in dat alle partijen die betrokken zijn bij het opvoeden en opgroeien van de jeugd kunnen, en idealiter zouden moeten, meedoen. Dat zijn in ieder geval de eigen gemeentelijke diensten en voorzieningen in het sociaal domein: zorg, welzijn, onderwijs en gezondheidszorg. Maar ook ouders, aanbieders van vrijetijdsvoorzieningen (sport en cultuur) en jongeren gaan een rol spelen.

Wat is de rol van de gemeente?

De gemeente is de regisseur van de IJslandse aanpak. Zij zorgt voor het tijdig, cyclisch doorlopen van de vier stappen uit de IJslandse werkwijze, zorgt voor het faciliteren en ondersteunen van betrokken partijen en voor het opbouwen van het draagvlak en samenwerking onder de betrokken partijen. Dat betekent dat projectleiding en communicatie belangrijke taken zijn. Ook bewaakt de gemeente de afstemming met andere lokale preventie-initiatieven.

Hoe kan ik het model implementeren?

Het Trimbos-instituut en het Nederlands Jeugdinstituut bieden Nederlandse gemeenten een implementatietraject aan. In dit traject verzorgen zij trainingen, tools, procesbegeleiding, uitwisseling met andere gemeenten en afstemming op landelijk niveau. De ondersteuning vindt plaats bij elke stap in het traject, van dataverzameling tot beleidsontwikkeling en bij de uitvoering van interventies. Uw GGD wordt ondersteund bij het uitvoeren van de monitor. Op deze manier heeft u als gemeente beschikking over alle benodigde kennis, ondersteuning en uitwisseling om op een succesvolle manier het IJslandse model te implementeren.

Waar verbindt de gemeente zich aan?

U verbindt zich ten minste voor vier jaar aan het implementatietraject (januari 2022 – december 2025). Omdat de interventies niet alleen gericht zijn op de jongeren zelf maar juist ook op de omgeving (de beschermende en risicofactoren) van de jeugd, zijn de effecten van interventies vaak pas op langere termijn zichtbaar. De IJslandse aanpak vraagt dan ook een langdurige inzet, die meerdere collegeperiodes zal bestrijken. Ook daarom is een breed (politiek) draagvlak binnen de gemeenteraad nodig.

Aan het gebruik van de methodiek en ondersteuning door het Trimbos-instituut en Nederlands Jeugdinstituut zijn kosten verbonden. Daarnaast zal er een team met voldoende capaciteit (1,5-2,5 FTE afhankelijk van de grootte van de gemeente) moeten worden vrijgemaakt binnen de gemeentelijke dienst voor projectleiding, communicatie, dataverzameling en organisatie en facilitering van bijeenkomsten. Ook de verantwoordelijk wethouder zal de nodige inzet gaan plegen om partijen te mobiliseren en te blijven activeren. Daarnaast is het noodzakelijk om jaarlijks budget te reserveren voor het opzetten en uitvoeren van preventieactiviteiten in het kader van deze aanpak.

De IJslandse aanpak vraagt een intensieve (elke twee jaar) en specifieke dataverzameling bij jongeren. Deze dataverzameling op scholen kan uitgevoerd worden door de GGD, die daar veel ervaring mee heeft. Daarvoor wordt op landelijk niveau een speciale, aanvullende IJsland-module voor de vragenlijst ontwikkeld en wordt een methodiek ingericht om vaker en sneller te kunnen meten op scholen. Samenwerking met de GGD is belangrijk voor deze dataverzameling en ook voor afstemming met andere lokale initiatieven op gezondheidsgebied. De gemeente speelt een belangrijke rol in het betrekken van de GGD in dit proces van dataverzameling.

Over welke ‘community’ hebben we het?

Jongeren brengen hun tijd door thuis, op school en waar zij hun vrije tijd besteden. Implementatie van de aanpak blijkt de samenwerking tussen de partijen die daar actief zijn te bevorderen. Bij de aanpak past dus een schaalgrootte die bij deze samenwerking past. Grotere gemeenten kiezen dan ook soms voor een eerste aanzet in een specifieke wijk, dorp of deelgemeente. Kleinere gemeenten kiezen er soms voor om samen te werken met andere gemeenten in de regio. Een goed afgebakende omschrijving van het gebied waarin u de aanpak gaat implementeren is raadzaam.

Kan het IJslandse preventiemodel verbonden worden aan andere aanpakken of programma’s?

Het is zeker mogelijk om het IJslandse preventiemodel te verbinden aan bestaande aanpakken of programma’s. De IJslandse werkwijze is bij uitstek een aanpak die samenwerking tussen lokale partijen kan verbeteren en de integraliteit tussen verschillende programma’s kan intensiveren. Zo is het mogelijk om het IJslandse model te implementeren als onderdeel van een lokaal preventieakkoord. Ook is het mogelijk om de werkwijze te koppelen aan programma’s als de Gezonde School of JOGG. De zes pilotgemeenten hebben hier ook al positieve ervaringen mee opgedaan.

Wanneer kunt u beginnen?

Januari 2022 start een nieuwe ronde van 4 jaar voor gemeenten. In het eerste jaar start u met het benaderen van de andere deelnemers, vormt u een lokale coalitie, en bereidt u samen met de GGD de dataverzameling voor die najaar 2022 zal plaatsvinden. Gedurende het hele traject t/m december 2025 vindt er dialoog, beleidsvorming en uitvoering van interventies plaats. Najaar 2023 is de tweede meting.

Alle randvoorwaarden op een rij

• Politiek en bestuurlijk draagvlak: vanuit het college en de raad vragen wij een commitment voor minimaal vier jaar, inclusief financiën en capaciteit.
• Financiën: budget voor ondersteuning van het Trimbos-instituut en Nederlands Jeugdinstituut (ca. 15.000 euro per jaar), plus budget voor tweejaarlijkse gezondheidsmonitor en jaarlijkse preventieve activiteiten.
• Capaciteit: minimaal 1,5 FTE waarvan een gemeentelijke projectleider met minimaal 0,6 FTE en waarvan twee andere leden van het kernteam (gemeente en bijvoorbeeld de GGD).
• GGD betrekken voor het meedenken en uitvoeren van de monitor.

Hoe meld ik me aan?

U kunt uw gemeente tot uiterlijk 4 oktober 17.00 uur aanmelden.

Het Trimbos-instituut en het Nederlands Jeugdinstituut vragen u een korte motivatiebrief aan te leveren waarin u 1) aangeeft wat de motivatie is van uw gemeente om aan de slag te gaan met het IJslandse preventiemodel en 2) hoe het ervoor staat met de gestelde voorwaarden voor deelname. Deze brief kunt u uploaden via het digitale formulier waar u zich aanmeldt.

Heeft uw gemeente interesse zich aan te melden en heeft u de intentiepeiling gemist? Neem in dat geval graag contact met ons op via ijsland@trimbos.nl. U ontvangt dan aanvullende informatie over het traject en een link om u aan te melden voor de vraag en antwoordsessie die het Trimbos-instituut en het Nederlands Jeugdinstituut organiseren voor geïnteresseerde gemeenten.

U gaat voor langere tijd een samenwerking aan met het Trimbos-instituut en het Nederlands Jeugdinstituut. Er vindt na de officiële aanmelding dan ook een eerste gesprek met u plaats waarin bovenstaande voorwaarden besproken worden.