Via de Gezonde School-aanpak krijgen scholen handvaten om hiermee aan de slag te gaan. Ook in regio Haaglanden wordt het thema slaap onder de aandacht van scholen gebracht via de Gezonde School-adviseur. Irene den Heijer en Muriel Weltens schreven een artikel waarin ze onder meer voorbeelden geven van mogelijke interventies op en rond school, volgens de pijlers van de Gezonde School-aanpak.
Aanpak Gezonde School
Kinderen brengen een groot deel van hun dag op school door. Scholen kunnen daardoor veel invloed uitoefenen op een gezonde leefstijl. Aandacht voor een gezond slaappatroon past daarbij; zeker omdat kinderen en jongeren die niet goed slapen, uit kunnen vallen in de lessen. Via de Gezonde School-aanpak krijgen scholen handvaten om hiermee aan de slag te gaan. Ook in regio Haaglanden wordt het thema slaap onder de aandacht van scholen gebracht via de Gezonde School-adviseur. Hieronder volgen voorbeelden van mogelijke interventies op en rond school, volgens de pijlers van de Gezonde School-aanpak.
Pijler 1. Gezondheidseducatie
Om een gezond slaappatroon te stimuleren is het belangrijk om kennis hierover bij zowel leerlingen als docenten te vergroten. Het onderwerp kan bijvoorbeeld worden besproken tijdens lessen biologie of verzorging. Voor scholen zijn er diverse lespakketten beschikbaar. Hierdoor kunnen symptomen en klachten van slaaptekort en -stoornissen tijdig worden herkend en kan er hulp worden ingezet. De Gezonde School-adviseur van de GGD heeft een overzicht van de mogelijkheden en kan ondersteunen bij de keuzes.
Zo is er bijvoorbeeld een toolkit ontwikkeld voor scholen, met hierin een selectie uit het aanbod van programma’s en achtergrondinformatie over dit onderwerp voor docenten.
Pijler 2. Fysieke en sociale omgeving
De omgeving waar kinderen overdag aan worden blootgesteld is van belang voor de slaapkwaliteit. De luchtkwaliteit, temperatuur en geluid- en lichtblootstelling in een klaslokaal kunnen van invloed zijn op vermoeidheid overdag en leerprestaties van leerlingen. Voldoende blootstelling aan (dag)licht overdag is belangrijk voor de slaapkwaliteit ’s nachts vanwege de invloed op de melatonineproductie.
Wanneer leerlingen (met name in de wintermaanden) weinig daglicht zien, kan dit zorgen voor slaperigheid overdag en een verstoring van het dag-nachtritme. Blootstelling aan voldoende daglicht draagt juist bij aan de leerprestaties van leerlingen.
Inspanning en regelmatig bewegen overdag ondersteunen een goed slaap-waakritme. Door het schoolgebouw zo in te richten dat beweging wordt gestimuleerd en door het creëren van beweegmomenten tijdens een lesdag, draagt de school bij aan het gezonde slaappatroon van de leerlingen. Dit geldt voor zowel basisscholen als scholen voor het voortgezet onderwijs.
Pijler 3. Signaleren: psychische factoren
Een belangrijke risicofactor voor verminderde slaapkwantiteit van jongeren zijn de gedachten en emoties die ervaren worden voor het slapen gaan. Piekeren is hiermee de sterkste voorspeller van ervaren slaapkwaliteit. Jongeren blijken veel prestatiedruk te ervaren. School en zorgen over toetsen of huiswerk, worden hierbij vaak genoemd als bron van stress.
Pijler 4. Beleid: School- (en werk)tijden en huiswerk
Vanwege het slaappatroon van tieners kan het verlaten van starttijden op school van grote invloed zijn op de slaapkwantiteit. Onderzoekers toonden aan dat het verlaten van de starttijden van een schooldag met 40-70 minuten zorgt voor meer uren slaap onder scholieren en minder slaperigheid overdag. Er wordt minder verzuim gezien bij jongeren die later starten met een schooldag, er is meer tevredenheid over slaap en een afname in zelf gerapporteerde somberheid en vermoeidheid gerelateerde klachten.
Ook het verschuiven van toetstijden naar de vroege middag in plaats van in de ochtend of aan het eind van de dag, draagt bij aan de prestaties van leerlingen.
Uit onderzoek van Stichting Team Alert blijkt dat een derde van de jongeren later gaat slapen dan gepland omdat zij nog huiswerk moesten maken. Het verspreiden van deadlines voor opdrachten over een langere periode kan dus bijdragen aan de slaapduur van de leerlingen.
Pijler 5. Beleid: middelengebruik
Cafeïne-inname leidt tot een kortere totale slaapduur. Omdat cafeïne niet alleen aanwezig is in koffie maar ook in energiedranken, thee en chocolade(melk) moeten deze producten laat op de dag vermeden worden. Daarnaast is het gebruik van middelen zoals alcohol, soft- en harddrugs geassocieerd met slaapproblemen, wat ook geldt voor zelf roken en passief meeroken. Schoolreglementen met betrekking tot deze middelen en vooral de handhaving hiervan zijn van belang.
Aandacht voor een gezond slaappatroon is nog relatief nieuw voor scholen en gemeenten. Er is echter steeds meer duidelijk over de effecten van ongezond gedrag op onder andere leerprestaties en leefstijl. Door als school samen met de GGD boven- staande determinanten te bekijken en interventies in te zetten waar nodig, kan worden bijgedragen aan het verbeteren van de slaapkwaliteit (en daarmee de gezondheid en uiteindelijk leerprestaties) van de leerlingen.
Dit artikel is een samenvatting van een artikel dat eerder verscheen in het epidemiologisch bulletin. Het volledige artikel lees je hier.
