Nederland heeft een aanzienlijk tekort aan leraren omdat het leraarschap kampt met het imago van een hoge werkdruk. Die werkdruk heeft zich de afgelopen jaren bovendien zeer negatief ontwikkeld. Gevolg hiervan is een hogere incidentie van burn-out (en dus een hoger ziekteverzuim) wat op zijn beurt weer gevolgen heeft voor de kwaliteit van het onderwijs.

Nu lijkt de werkdruk in het basisonderwijs een gegeven, maar toch is de manier waarop docenten hiermee omspringen bepalend voor de vraag of ze hier ook psychische klachten door krijgen. De onderzoekers van de Nyenrode Business Universiteit hebben daarom onderzoek gedaan naar de relatie tussen werkhouding en burn-out onder docenten in het primair onderwijs. De onderzoekers namen meerdere enquêtes af onder 401 docenten.

Emotionele uitputting en welzijn van docenten

Dit onderzoek heeft gekeken naar welzijn in relatie tot de werkomgeving van docenten in het onderwijs. Voor het onderzoek wordt burn-out gemeten aan de hand van emotionele uitputting. Daarnaast werd er ook nog een onderzoek gedaan naar het welzijn van docenten het non-conformisme van leerkrachten en tot slot naar zelfeffectiviteit op vier belangrijke onderwijsgebieden: prestaties, ontwikkeling van vaardigheden, sociale interactie en stress.

Niet onbelangrijk is dat de onderzoekers burn-out definiëren als een langdurige reactie op chronische emotionele en persoonlijke stressfactoren op het werk, en dus niet in de thuissituatie. Deze reactie leidt op den duur tot een chronisch gebrek aan energie, vermoeidheid en het gevoel overbelast te zijn. Daarnaast kenmerkt het zich door desinteresse in de werkomgeving en een afstandelijke houding in je werk ten opzichte van andere mensen.

Docenten kunnen hun eigen normen hanteren

Aan de hand van meerdere vragenlijsten kwamen de onderzoekers tot een interessante vondst. Hoe meer autonomie docenten opeisen en hoe meer vrijheid ze nemen in het onderwijsproces, des te kleiner de kans op een burn-out lijkt te zijn. Wanneer docenten zich niet veel hoeven te conformeren, kunnen ze hun eigen normen en methoden in de lessen hanteren. Wanneer docenten zich in hoge mate moet conformeren, zal die persoon een lage zelfeffectiviteit ervaren. Docenten die het gevoel hebben hun doelen in het algemeen goed te kunnen bereiken, ofwel een hoge mate van zelfeffectiviteit ervaren, blijken beter in staat om zich non-conformistisch op te stellen in de klas en in de school.

Die resultaten mogen in eerste opzicht niet verbazen, zo stellen ook de auteurs. Positieve emoties in het onderwijs hangen negatief samen met emotionele uitputting. En negatieve emoties zorgen weer voor emotionele uitputting. Zelfeffectiviteit correleert negatief met negatieve emoties en emotionele uitputting. Non-conformisme hangt juist weer positief samen met zelfeffectiviteit.

Kortom, zoals de onderzoekers al verwachtten, correleren positieve emoties significant negatief op emotionele uitputting en de negatieve emoties in het onderwijs zijn significant positief gecorreleerd met emotionele uitputting. Ook blijkt dat zelfeffectiviteit significant en sterk gerelateerd is aan positieve emoties. Ook blijkt dat non-conformisme een goede voorspeller blijkt te zijn van zelfeffectiviteit.

Geeft een gevoel van authenticiteit

Van de vraag waarom het trekken van een eigen plan een positieve invloed heeft, hebben de onderzoekers geen verdere studie gemaakt. Wel doen ze enkele suggesties aan de hand. Zo levert non-conformisme een gevoel van authenticiteit op en zorgt het voor een gevoel van onafhankelijkheid. Doordat de status quo wordt uitgedaagd krijgt de docent een hoger gevoel van autonomie en controle.

Autonomie en controle zijn volgens de universele psychologie belangrijke elementen en behoeften die belangrijk zijn voor het algehele welzijn. Op die manier ontstaat het gevoel dat men de eigen situatie kan beheersen en beïnvloeden en daarmee is de kans op een burn-out kleiner. De onderzoekers hebben ook hoewel met wat minder grote uitslagen kunnen vaststellen dat de mate van non-conformisme een voorspeller kan zijn van burn-out.

Dringend dit probleem aanpakken

De onderzoekers zeggen dat de implicaties van dit onderzoek zijn dat door zelfeffectiviteit van docenten belangrijk is voor het inperken van burn-out. Gezien de jaarlijkse toename van burn-out in Nederland en het feit dat uit onderzoek blijkt dat burn-out het hoogst is in het onderwijs is het dringend nodig om dit probleem aan te pakken. De mate van zelfredzaamheid van de leerkracht is belangrijk voor het inperken van de emotionele uitputting.

Vanwege het belang om mensen voor het onderwijs te behouden is het belangrijk dat docenten tastbare handvatten krijgen om deze competenties te verbeteren, zo benadrukken de auteurs. Dit is niet alleen in het belang van de docent, maar vanzelfsprekend ook in het belang van de leerling. Daarom is het ook nodig om verder onderzoek te doen naar de factoren waarvan algemeen bekend is dat ze het welzijn van docenten op hun werk beïnvloeden. Dan gaat het om zelfeffectiviteit, het voorkomen van burn-out en bevlogenheid voor het vak.

Negeer administratieve taken

Praktische suggesties die voortvloeien uit deze bevindingen zijn het negeren van administratieve taken en meer lessen geven buiten de school in de vorm van excursies. Het niet accepteren van de status quo is ook gunstig voor het leerproces van leerlingen en het non-conformisme heeft ook een positief effect op de bevlogenheid van docenten.

Burn-out en emotionele uitputting vormen een ernstige bedreiging voor de onderwijssector. De rol van docenten in het succes van leerlingen, het onderwijssysteem en de samenleving als geheel is van cruciaal belang. Het welzijn van docenten moet worden gekoesterd zeggen de onderzoekers. Daarom moeten er middelen vrijgespeeld worden om het risico op burn-out te verkleinen.

Bron: www.scienceguide.nl