Het eerste groene plein van Rotterdam

De eerste school waar we naartoe gingen, was waarschijnlijk tevens de eerste school in Rotterdam waar een groen schoolplein is aangelegd. In 2002 besloot de directeur van de Margrietschool dat het voor het gedrag van hun leerlingen wenselijk zou zijn als er meer groen op het plein zou komen. Ze wilde een plein creëren waar kinderen avonturen konden beleven, vies mochten worden en eigen spellen mochten bedenken. Een natuurlijk speelplein, waar beleving en avontuur op één zou komen. De bekende kritiek op natuurlijke pleinen, zoals de rommel die je erdoor in school kunt krijgen, de kleding die vies kan worden én de risico’s die mogelijk ontstaan, werden door de directeur van tafel geveegd. De positieve effecten op het gedrag en de houding van kinderen wogen voor deze directeur zwaarder.

Samen met de buurt, de leerlingen, de gemeente én de school werd een plan uitgewerkt. Na het werken aan draagvlak werd een ontwerp gemaakt, dat uiteindelijk tot uitvoer kwam. Zo ontstond het eerste groene schoolplein van Rotterdam.

Midden in een compleet versteende wijk, vloeit nu water door een gecreëerd beekje, kruipen kinderen door de modder, huppelen leerlingen door een bloementuin en… is een paradijsje gebouwd.

Het plein van de Margrietschool bestaat eigenlijk uit een aantal verschillende pleinen. Aan de voorkant van de school ligt het natuurplein. Een plein waar omgevallen boomstronken uitnodigend liggen te wachten op kinderen die er met regelmaat overheen willen lopen of onderdoor kruipen. Een plein waar een heuvel is gemaakt, met daarop een prachtig bloeiende bloemenweide waar leerlingen via slim gecreëerde paadjes dwars doorheen kunnen lopen zonder de bloemen te beschadigen, maar waar je je als kind ook prima kunt verstoppen. Een plein waar leerlingen met een pomp water door een speciaal aangelegde beek laten vloeien. Kortom, een plek die uitnodigt om avonturen te beleven, de aarde te voelen én echt spel te ervaren. Een plek waar zelfs volwassenen nog de neiging krijgen om verstoppertje te gaan spelen. En… het leuke is… dat mag! Het plein aan de voorkant van de school is voor de hele buurt vrij toegankelijk. Na schooltijd blijven kinderen er spelen, kletsen buurtgenoten met elkaar en ervaren mensen de rust die zo’n plein met zich meebrengt.

Een eindje verderop ligt een afgebakend sportveld. Groen heeft hier, naast de kunstgrasmat die eronder ligt, geen rol gekregen. Toch wel handig als je met alle 240 leerlingen buiten wil gymmen en het natuurlijke plein intact wil houden. Hoewel mijn collega aangeeft dat je ook op zo’n groen plein prima sportlocaties kunt creëren:“ Het ligt allemaal aan het ontwerp.”

Aan de zijkant van de school ligt het andere deel van het groene schoolplein. Dat plein is bedoeld als natuurlijke speelomgeving, waar attributen gebruikt mogen worden die voor de school minder wenselijk zijn. De hekken eromheen zorgen ervoor dat dit deel echt afgebakend is voor andere gasten. Op het plein liggen diverse attributen zoals touwen, banden en heuse pallets. Leerlingen mogen vrij spelen met deze attributen en het lijkt alsof er weinig restricties zijn gesteld aan hun spelgedrag. Eén jongentje zat bovenin de kruin van een boom, op zo’n 3 meter hoogte en had daar een heerlijk spel bedacht. Al schuddend en plukkend genoot hij van zijn koningsplek, als Simba op de rots. En Ian, Jeroen, Cedric en ik genoten daar dan weer van.

In het halfuur dat we bij het plein waren, heb ik tussen alle spelende kinderen nergens ruzie of huilende kinderen gezien. Diverse groepjes waren bezig met hun eigen spel. Niemand leek zich te vervelen.

Wat een prachtig begin van onze toer!

Vol goede moed vervolgden we onze fietstocht door Rotterdam.

De groene connectie

We kwamen langs diverse groene initiatieven, die samen ook wel de groene connectie (of het groene web) worden genoemd. Deze groene initiatieven verbinden natuur, maar ook mensen met elkaar! Een van deze initiatieven is het Essenburgpark: een stukje door burgers geïnitieerde ‘wildernis’ midden in de stad. Zo wild dat er onlangs zelfs een vos is waargenomen.

Bij het Essenburgpark liggen ook de educatieve tuinen bij de Essenburgsingel. Een plek waar scholen wekelijks, onder begeleiding van medewerkers van NatuurStad Rotterdam, kunnen leren in en over de tuin. Waar in het verleden zo’n 90% van de scholen van de omgeving meedeed aan dit lesprogramma, doet tegenwoordig nog maar zo’n 20% van de scholen mee. En dat terwijl het programma gratis wordt aangeboden en zelfs het vervoer van en naar de tuin voor scholen geregeld was. Wat precies de reden is van deze achteruitgang is niet onderzocht, maar redenen als drukte in het curriculum, onbekwaamheid bij docenten én het stellen van andere prioriteiten lijken belangrijke oorzaken voor deze vermindering in aantallen. Een gemiste kans volgens ons, want zo’n rijke leeromgeving leidt sneller tot betekenisvol onderwijs dan de lessen die nu uit boeken of digiborden worden verzorgd.

Dat er ook leerkrachten en directeuren zijn die het belang van zo’n rijke leeromgeving inzien, blijkt onder andere uit een Rotterdams voorbeeld waar Jeroen me tijdens onze fietstocht over wist te vertellen. Op basisschool Bloemhof waren de leerresultaten van de leerlingen jarenlang onvoldoende. Toenmalig directeur van de school, Wim Pak, onderzocht hoe het kwam dat de resultaten achterbleven. Hij ontdekte dat er nauwelijks connectie was tussen de onderwerpen waar de leerlingen les over kregen en de wereld waarin de leerlingen leefden. Hun lessen bestonden uit een papieren werkelijkheid. De school besloot actie te ondernemen en creëerde een brede en uitdagende (leer)omgeving. Sinds deze veranderingen zijn de resultaten van de leerlingen van deze school sterk verbeterd. Betekenisvol onderwijs creëer je dus in een rijke (betekenisvolle) leeromgeving.

Onderweg naar onze volgende bestemming, kwamen we langs de Thomas More Hogeschool. Hun plein is zo’n twee jaar geleden vergroend. Deze PABO leert de toekomstige leraren om ook buiten les te geven. Daarnaast trainen ze schoolteams uit de regio. Hoewel dit plein in het niet valt bij het totale concept van de Margrietschool en we ons hardop afvragen in hoeverre dit plein onderdeel uitmaakt van een visie over groene schoolpleinen en buiten lesgeven, is het fijn te weten dat de toekomstige leerkracht er via de opleiding al enigszins mee in aanraking komt.

De Speeldernis

Na deze tussenstop gingen we rechtstreeks naar De Speeldernis. Niet alleen voor de inmiddels erg gewenste kop koffie, maar vooral ook omdat het een ontzettend aansprekend voorbeeld is van wat natuur kan doen voor spelende en lerende kinderen in een versteende omgeving. De Speeldernis ontstond ruim 20 jaar geleden en is volgens eigen zeggen de oudste natuurspeeltuin van Nederland. Bij de Speeldernis kunnen kinderen Natuurlijk Leren Spelen. En in het digitale tijdperk waarin we leven, is leren spelen wat mij betreft überhaupt al broodnodig, om nog maar te zwijgen over natuurlijk leren spelen.

Als speelplek en kenniscentrum in de stad biedt De Speeldernis een gastvrije, ruige natuurspeeltuin waar al spelend geleerd wordt over de natuur, je eigen fysieke mogelijkheden, samenwerken en verbeelden. Onder schooltijd worden NME-lessen gegeven in De Speeldernis. Na schooltijd kunnen kinderen er vanuit BSO of met hun familieleden naartoe. Ook ondersteunt De Speeldernis scholen die hun schoolplein willen vergroenen. Ian, voormalig directeur van De Speeldernis, neemt vanuit zijn nieuwe functie bij IVN geregeld leerlingen en schoolteams mee naar deze locatie om hen inspiratie te laten opdoen voor de mogelijkheden die er zijn. Dit helpt de leerlingen en onderwijzers om nieuwe kansen en ideeën op te doen die ze zelf graag willen verwezenlijken op hun plein.

Zo verbindt de groene connectie niet alleen mensen en natuur met elkaar, maar zelfs complete initiatieven!

De Vlinder fladdert voort

Na het bezoek aan bovenstaande jungle in de stad, gingen we naar Basisschool De Vlinder. Een basisschool gelegen in het ‘Wilde Westen’ van Nederland. De Vlinder staat in een wijk waar het er – op zijn zachtst gezegd – wild aan toe kan gaan. Met regelmaat vinden er schietincidenten plaats in de omgeving van de school. Zo’n twee weken geleden werd zelfs een explosief bij de voordeur van een woning vlakbij de school tot ontploffing gebracht. In deze wijk is de druk op gezinnen groot. Ondanks de vaak beperkte woonruimte voor deze gezinnen, hielden ouders hun kinderen tot voor kort toch binnen, omdat buitenspelen te gevaarlijk en onwenselijk was. Het stenen plein bij de school lag altijd vol afval en werd gebruikt door drugsdealers en rondhangende jongeren. Dus liever met 5 personen in één kamertje rondhangen, dan je kind daartussen laten rondlopen.

Enkele jaren geleden werd het idee opgepakt om het plein van de Vlinder grondig aan te pakken. Het moest een groen-blauwe locatie worden, waar zowel de school als ook de buurt gebruik van kon maken. Hoewel de buurtgenoten uit de wijk eerst sceptisch waren, is toch besloten om door te zetten. Samen met de school werd optimaal gebruikgemaakt van de beperkte ruimte. Met heuvels, klimattributen, veel prachtige planten, een waterloopje (met handpomp) en kruip-sluip-plekken, werd een oase van rust en speelplezier gecreëerd. Kinderen spelen hier sinds lange tijd weer buiten!

De druk op de gezinnen neemt af. De plek is een vluchthaven voor gezinnen geworden. De sceptische ouders zijn inmiddels zo trots op deze plek dat ze vrijwillig het weinige afval dat er soms ligt, zelfstandig opruimen. En zelfs de hangjeugd, die er af en toe nog een blowtje rookt, ruimt hun afval nu na het roken weer op! Ook de directeur van de Vlinder merkt een verschil in gedrag en omgangsvormen bij hun leerlingen. De sociale omstandigheden en het klimaat is in deze wijk en op deze school sterk verbeterd. Het lijkt mij nog interessant om ook het verschil in leer-opbrengsten in beeld te brengen. Ik wed dat dit soort interventies positief kunnen bijdragen aan hogere leerprestaties. En het leuke van een school als De Vlinder is: hun visie op het plein fladdert voort. Inmiddels heeft een andere school, geïnspireerd door de Vlinder, ook al flinke stappen gezet om hun plein te vergroenen.

Om betekenisvol, wereldoriënterend onderwijs te stimuleren kun je meerdere interventies plegen. Je kunt de leerkracht motiveren om vaker de echte wereld te betrekken in hun lessen. Je kunt ze zelfs faciliteren met lesmaterialen, inhoud (gastlessen) en vervoer. Vaak is er in een schoolomgeving genoeg interessants voorhanden om de lessen contextrijk te maken. Vooral in de regio waar ik werk, is nog veel natuur nabij de meeste scholen. Toch wordt dit weinig gebruikt, zowel door het onderwijs als door de kinderen. De leerkrachten én leerlingen moeten dus uitgedaagd en geholpen worden om hier meer gebruik van te maken.

De andere interventie die je kunt toepassen is die van het aanpassen van de schoolomgeving. Een contextrijke, uitdagende leeromgeving stimuleert het spel, maar stimuleert ook de leerkracht om meer gebruik te maken van zo’n omgeving. Die interventie hebben we vandaag eens goed onder de loep genomen. En ik ben werkelijk geraakt door de fantastische voorbeelden die we gezien hebben.

Hoe - op beperkte oppervlakten - écht uitdagende, rijke speel- en leeromgevingen zijn ontstaan, die gedragen zijn door hele gemeenschappen, is werkelijk een ontzettende aanwinst. Door eenvoudig hoogteverschillen aan te brengen, waterstroompjes aan te leggen, natuurlijke elementen terug te brengen, maar vooral door te starten met een goed proces én een goed ontwerp, wordt bij gedragen aan gelukkigere kinderen en gezinnen én betekenisvoller onderwijs én spel. Leren stopt hier niet als de bel gaat. Wellicht start het in sommige gevallen wel zelfs pas na de bel. En wat fijn dat de kinderen van de Vlinder en de Margrietschool dan de keuze hebben om echt te spelen!

De verschillende voorbeelden hebben mijn ogen verder geopend. Het proces van draagvlak en visie is cruciaal, evenals het juiste ontwerp wat daarop volgt. En als het eindresultaat er dan is, dan kan zo’n plein nóg meer betekenen dan we van tevoren hadden kunnen bedenken. En dankzij mensen zoals Cedric, Jeroen, Ian en vele anderen vliegt dat succes inmiddels de hele wereld over. Dit soort acties leiden er hopelijk toe dat alle kinderen over de hele wereld in de toekomst weer in een uitdagende, natuurlijke en veilige omgeving kunnen spelen en leren.

Openingsfoto: Margrietschool Rotterdam.

Bron: LinkedIn-Mathijs ter Bork.